Azərbaycanı dünya tarixinə yazdıran dahi şəxsiyyət

Lütfi Zadə (ing. Lotfi Zadeh; əsl adı Lütfəli Rəhim oğlu Ələsgərzadə) — azərbaycanlı alim, süni intelellekt sahəsində qeyri-səlis məntiq nəzəriyyəsinin banisi, Kaliforniya Berkli Universitetinin professoru. O bu ali təhsil müəssisəsinin ömürlük professoru seçilmiş yeganə şəxsdir. Amerikadakı Azərbaycan diaspor təşkilatlarının fəxri sədridir.

Lütfi Zadə bir çox xarici ölkə akademiyalarının üzvüdür. O, çoxlu sayda mötəbər cəmiyyətlərin və fondların mükafatlarına layiq görülmüş, medallarla təltif edilmişdir. Onlarla xarici dövlət və ictimai təşkilatların fəxri doktorudur. Lütfi Zadə dünyada əsərlərinə ən çox istinad edilən alimlərdən sayılır. Təkcə 1990-2000-ci illərdə onun əsərlərinə 36000-dən çox istinad edilmişdir.

Kaliforniyanın Berkli şəhərində "İnformasiya Texnologiyaları üzrə Zadə İnstitutu" yaradılmışdır.

Lütfi Zadə Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının İnformasiya Texnologiyaları İnstitutunun “İnformasiya texnologiyaları problemləri” və “İnformasiya cəmiyyəti problemləri” jurnallarının fəxri baş redaktorudur.

Lütfi Zadə Avrasiya Akademiyasının qurucu üzvlərinin biridir.

Lütfi Zadə 1921-ci ilin 4 fevral tarixində Bakıda, Rəhim Ələsgərzadə (1895-1980) və yəhudi əsilli rus uşaq həkimi olan Feyqa (Fanya) Moiseyevna Koremanın (1897-1974) ailəsində dünyaya gəlib.

Lütfinin atası Rəhim Ələsgərzadə İranın Ərdəbil şəhərində ziyalı ailəsində dünyaya göz açıb. Birinci dünya müharibəsi illərində Ərdəbildən Bakıya köçüb və burada ticarətlə məşğul olmaq qərarına gəlib. İranda dostları və qohumları vasitəsilə külli-miqdarda kibrit alaraq onu Bakıya gətirib və kibrit satışını təşkil etməklə özünə yaxşı güzəran düzəldib. İşgüzar fəaliyyəti ilə yanaşı Azərbaycan Universitetinin Şərqşünaslıq fakültəsində təhsil alıb və İranda çap olunan həftəlik qəzetlərin Bakıdakı müxbiri kimi çalışıb. Bakıda gələcək həyat yoldaşı Fanya ilə tanış olub və valideynlərinin razılığı ilə onunla ailə qurub.

Lütfi ilk təhsilinə Bakıdakı 16 saylı məktəbdə başlayıb. Lakin 1932-ci ildə Sovet İttifaqının İran vətəndaşı olan azərbaycanlılarla bağlı qəbul etdiyi qərara görə, onlar iki yoldan birini seçməli idilər: ya Sovet Azərbaycanında qalıb buranın vətəndaşlığını qəbul etməli, ya da ölkəni dərhal tərk edib getməli idilər. Ələsgərzadələr ailəsi İrana geri qayıtmaq qərarına gəlir. Bir çoxları, xüsusilə də yaxın qohumları bu addımın gələcəkdə Lütfi Zadə fenomeninin formalaşmasında böyük rolu olduğunu qeyd edirlər. Çünki, o illərdə SSRİ-də kibernetika, informatika, genetika kimi elmlərə qarşı mənfi münasibət var idi və çətin ki, belə mühitdə Lütfi Zadə öz elmi ilə irəli gedə bilərdi.

Beləcə, o 10 yaşında ikən ailəsi ilə birlikdə Bakını tərk edərək Tehrana köçüb. Balaca Lütfi o vaxt rusdilli məktəbin üçüncü sinfini bitirmişdi. Tehrana köçdükdən sonra təhsilini amerikalıların Albors missioner məktəbində davam etdirib. Bu məktəbdə o ilk dəfə olaraq Amerika elmi və mədəniyyəti haqqında məlumat əldə edib. Orada elmin inkişafı üçün yaradılmış şərait onu hələ məktəb illərindən Amerikaya çəkib. Orta təhsilini tamamladıqdan sonra o, Tehran Universitetinin Elektrik mühəndisliyi fakültəsinə daxil olub. Böyük alimin Amerika həyatı isə 1944-cü ildən başlayır. Tehran Universitetini böyük uğurla başa vurduqdan sonra o Amerika Birləşmiş Ştatlarına gəlib və təhsilini Massaçusets Texnologiya İnstitutunda davam etdirib. 1947-ci ildə valideynlərini də öz yanına gətirən alim artıq bu vaxt Kolumbiya Universitetində çalışırdı. O, 1948-ci ildə bu universitetdə elektron mühəndisliyi üzrə magistr, 1957-ci ildə isə professor dərəcəsi alıb. Həmin vaxt Lütfi Zadə məşhur alim, kibernetikanın atası hesab olunan Norbert Vinerin tövsiyəsi ilə Kaliforniyaya, bu ştatdakı Berkli Universitetinə gəlib. Burada ilk vaxtlar bir qədər çətinliklər çəkən alim sonralar şəraitə uyğunlaşıb və bu günə qədər də Berkli Universitetinin professoru olaraq qalır.

Bu gün dünya elminə Lütfi Zadənin 6 mühüm nəzəriyyəsi məlumdur. Hazırda onlar elm və istehsalatda geniş şəkildə tətbiq olunur. Ona dünya şöhrəti qazandıran, onun dünya elmində inqilab hesab olunan qeyri-səlis məntiq nəzəriyyəsidir. Bu nəzəriyyə riyaziyyatın əsası olan ikili çoxluq anlayışına yeni ifadə vermişdir: qeyri-səlis çoxluq. Elmdə qeyri-səlis ölçünün daxil edilməsi təbiətdə və cəmiyyətdə gedən proseslərin qeyri-müəyyənliyini daha adekvat nəzərə almağa imkan yaradır.

Aparıcı dünya şirkətləri tərəfindən tətbiq olunan bu nəzəriyyə 1965-ci ildə işlənib hazırlanmışdır. Nəzəriyyə uzun müddət Amerika elmi ictimaiyyəti tərəfindən qəbul edilməsə də, ötən əsrin 80-ci illərində yapon alimlərinin diqqətini cəlb etmiş və yaponlar bu unikal nəzəriyyədən yararlanmaq qərarına gəlmişlər. Lütfi Zadə nəzəriyyəsinin tətbiqi gündoğan ölkəyə milyardlar qazandırmışdır. Bu gün Yaponiyanın "Mitsubishi", "Toshiba", "Sony", "Canon", "Sanyo", "Nissan", "Honda" və digər nüfuzlu şirkətləri qeyri-səlis məntiq nəzəriyyəsinə əsaslanan foto və videokameralar, paltaryuyan maşınlar, vakum kimyəvi təmizləyiciləri istehsalında, avtomobillərin, qatarların, sənaye proseslərinin idarə olunmasında geniş istifadə edirlər. Lütfi Zadə 1989-cu ildə qeyri-səlis məntiq nəzəriyyəsinin sənayedəki uğurlarına Yaponiyanın elm adamlarına verdiyi ən yüksək mükafat – "Honda" mükafatı ilə təltif olunub. Amerikalılar da bu nəzəriyyənin qiymətini anlamağa, ondan yararlanmağa başlayıblar. Bu gün bu nəzəriyyə Amerikanın "General Motors", "General Electric", "Motorola", "Dupont", "Kodak" və başqa şirkətləri tərəfindən istehsalatda geniş tətbiq olunur. Hazırda bu nəzəriyyədən iqtisadiyyatda, psixologiyada, linqvistikada, siyasətdə, fəlsəfədə, sosiologiyada, dini məsələlərdə, münaqişə problemlərində də istifadə olunur.

Qeyri-səlis məntiq nəzəriyyəsindən əlavə Lütfi Zadə 5 fundamental elmi nəzəriyyə təklif etmişdir: "təəssüratlar nəzəriyyəsi", "sistemlər nəzəriyyəsi", "sözlə işləyən kompyuter nəzəriyyəsi", "optimal süzgəclər nəzəriyyəsi" və "soft kompyutinq".

Lütfi Zadənin elmdə Z-çevirmə kimi tanınan işi diskret və rəqəmli idarəetmə, informasiya və kommunikasiya sistemlərinin yaradılmasının əsasını qoymuş elmi nəzəriyyədir. Onun məşhur vəziyyətlər fəzası, dinamik sistemlərin idarə olunma və müşahidə olunma nəzəriyyələri müasir idarəetmə elminin əsasını təşkil edir. ABŞ-ın Milli Kosmik Tədqiqatlar Mərkəzi(NASA) bu nəzəriyyələr əsasında idarəetmə sistemlərini tədqiq edir, layihələndirir və tətbiq edir.

Lütfi Zadənin qeyri-səlis məntiqini obrazlı şəkildə belə izah etmək olar: "Aristotel məntiqi" ilə mühakimə yürüdən beyin dünyanı yalnız ağ və ya qara rəngdə qavrayır, "Zadə məntiqi" isə dünyanı bütün çalarları ilə qavramağa imkan verir. Çünki, "Aristotel məntiqi" ikili (binar) məntiqdir, "Zadə məntiqi" çoxmənalı (kəsilməz qiymətli) məntiqdir. Aristotelə görə, bir müddəa ya doğru, ya da yalan ola bilər. Lütfi Zadəyə görə, hər bir müddəanın doğruluq dərəcəsi doğru və ya yalan arasında (və ya sıfırla bir arasında) kəsilməz qiymətlər alır. "Zadə məntiqi"ndə real həyatı daha dürüst inikas etmək qabiliyyəti var, bu məntiqdə tolerantlıq daha çoxdur. Düz 20 il Amerika elmi ictimaiyyəti tərəfindən qəbul edilməyən qeyri-səlis məntiq nəzəriyyəsi, nəhayət, 1980-ci illərdə yapon alimləri tərəfindən böyük maraqla qarşılanmışdır. Beləliklə, bu nəzəriyyə riyaziyyatın, kibernetikanın, informatika və hesablama texnologiyasının inkişafı tarixində yeni bir dövr açmışdır. Bu nəzəriyyə bütün dünyada elmə, texnika və texnologiyaya geniş nüfuz etmişdir. Paltaryuyan maşınlardan tutmuş, avtomat sürücüyə kimi yüzlərlə, minlərlə sistemdə, qurğuda öz tətbiqini tapmışdır. Getdikcə həmin nəzəriyyənin əməli gücü onun mücərrəd mahiyyətini üstələmişdir.

2013-cü ilin 19-20 iyun tarixlərində Madrid şəhərində İspaniyanın BBVA (Banco Bilbao Vizcaya Argentaria, S.A.) fondunun elm və mədəniyyət sahəsi üzrə təsis etdiyi mükafatların təqdimetmə mərasimi keçirilib. Fond tərəfindən İnformasiya-Kommunikasiya Texnologiyaları kateqoriyasında Lütfi Zadə 400 min avro dəyərində mükafata layiq görülüb.

2016-cı ildə Lütfi Zadənin nəzəriyyəsi əsasında yapon alimləri tərəfindən ilk dəfə olaraq süni-intellektə malik robot hazırlanıb Alter adlı robot Tokiodakı Beynəlxalq Elm Muzeyində sərgilənib.

Macarıstanda Obuda Universitetinin nəzdində Antal Beyçzi adına İntellektual Robotiks Mərkəzi ilə əməkdaşlığına görə Lütfi Zadənin fotosu bu mərkəzin divarında yerləşdirilib.

7 avqust tarixi

• 1939 - Səudiyyə Ərəbistanı "Standard Oyl" şirkətinə neft emalı üçün konsessiya vermişdir.
• 1944 – ilk proqramlaşdırılmış kompüter olan "Mark I" istifadəyə verilmişdir.
• 1998 - Əl-Qaidənin Nayrobi (Keniya) və Dar-əs-Salamda (Tanzaniya) ABŞ səfirliklərinə qarşı törətdiyi terror aktlarında 200 nəfər ölmüş, 4000 nəfərə yaxın insan zərər çəkmişdir.
• 1930 – Məşhur rəssam, Azərbaycan təsviri sənətinin görkəmli nümayəndəsi Toğrul Nərimanbəyov anadan olmuşdur.
• 1947 - Sofiya Rotaru - SSRİ xalq artisti anadan olmuşdur.
• 1966 - ~Cimmi Ueyls~ Wikipedianın yaradıcısı anadan olmuşdur

Xocalı faciəsi

Xocalı faciəsi

1992-ci il fevralın 25-dən 26-na keçən gecə erməni silahlı dəstələri SSRİ dövründə Xankəndi (Stepanakert) şəhərində yerləşdirilmiş 366-cı motoatıcı alayının zirehli texnikası və hərbi heyətinin köməkliyi ilə Xocalı şəhərini zəbt etdilər. Hücumdan əvvəl, fevralın 25-i axşam çağından şəhər toplardan və ağır zirehli texnikadan şiddətli atəşə tutulmağa başlamışdır. Nəticədə şəhərdə yanğınlar baş vermiş və fevralın 26-ı səhər saat 5 radələrində şəhər tam alova bürünmüşdür. Belə bir vəziyyətdə, erməni əhatəsində olan şəhərdə qalmış təqribən 2500 nəfər əhali yaxınlıqdakı azərbaycanlılar məskunlaşmış Ağdam rayonunun mərkəzinə çatmaq ümidi ilə şəhəri tərk etməyə məcbur olmuşdur. Ancaq bu niyyət baş tutmadı. Şəhəri yerlə yeksan etmiş erməni silahlı dəstələri və motoatıcı alayın hərbiçiləri dinc əhaliyə divan tutdular. Bu qırğının nəticəsində 613 nəfər həlak olmuşdur, onlardan: uşaqlar - 63 nəfər; qadınlar - 106 nəfər; qocalar - 70 nəfər. 8 ailə tamamilə məhv edilmişdir. 25 uşaq hər iki valideynini itirmişdir. 130 uşaq valideynlərindən birini itirmişdir 487 nəfər yaralanmışdır, onlardan: uşaqlar - 76 nəfər; 1275 nəfər əsir götürülmüşdür. 150 nəfər itkin düşmüşdür. Dövlətin və əhalinin əmlakına 01.04.1992-ci il tarixinə olan qiymətlərlə 5 mlrd. rubl dəyərində ziyan vurulmuşdur. Bu rəqəmlər Ermənistan SSR-in dəstəyi və SSRİ rəhbərliyinin səhlənkarlığı ilə 1988-ci ildə başlamış və Azərbaycan SSR-in tərkib hissəsi olan Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayətinin Ermənistana birləşdirilməsi iddiasının gerçəkləşdirilməsi əsasında yaranmış Ermənistan-Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin ən dəhşətli, qanlı faciəsindən xəbər verir. Xocalı - əsas hədəf Erməni silahlı dəstələrinin Xocalıya hücümunu şəhərin coğrafi mövqeyi şərtləndirirdi. 7000 əhalisi olan Xocalı Xankəndindən 10 km cənub-şərqdə, Qarabağ dağ silsiləsində və Ağdam-Şuşa, Əskəran -Xankəndi yollarının üstündə yerləşir. Qarabağdakı yeganə hava limanı da Xocalıdadır. Xocalı əhalinin tarixən məskunlaşdığı yerdir və qədim tarixi adibələr indiyə qədər qalmaqdadır. Xocalının yaxınlığında bizim e.ə. XIV-VII əsrlərə aid edilən Xocalı-Gədəbəy mədəniyyətinin abidələri yerləşir. Burada son bürünc və ilkin dəmir dövrlərinə aid edilən dəfn abidələri - daş qutular, kurqanlar və nekropollar tapılmışdır. Həmçinin burada memarlıq abidələri - dairəvi qəbir (1356-1357-ci illər) və mavzoley (XIV əsr) vardır. Arxeoloji qazıntılar zamanı müxtəlif növ daş, bürünc, sümük bəzək əşyaları, gildən ev əşyaları və s. tapılmışdır. Tapılmış muncuq dənələrindən birində Assuriya şahı Adadnerarinin (bizim e.ə. 807-788-ci illər) adı yazılmışdır. Əhali əsasən üzümçülük, heyvandarlıq, arıçılıq və əkinçiliklə məşğul olmuşdur. Şəhərdə toxuculuq fabriki, 2 orta məktəb və 2 natamam orta məktəb var idi. Son illərdə baş vermiş hadisələrlə əlaqədar olaraq Fərqanədən (Özbəkistan) qaçqın düşmüş 54 məhsəti-türkü ailəsi, həmçinin Ermənistandan və Xankəndindən qovulmuş azərbaycanlıların bəziləri şəhərdə məskunlaşmışdılar. Sonralar erməni tərəfi etiraf etmişdir ki, erməni silahlı dəstələrinin ilk əsas vəzifəsi Xocalı platsdarmının məhv edilməsi, bu məntəqədən keçən Əskəran-Xankəndi yolunun boşaldılması, azərbaycanlıların nəzarətində olan hava limanının ələ keçirilməsi idi. "Xocalı platsdarmının məhv edilməsi" sözlərinə diqqət yetirin. İndi söylənilən bu ifadə ermənilər tərəfindən törədilmiş qanlı qırğının, kütləvi surətdə uşaqların, qadınların, qocaların məhv edilməsinin səbəbini aydın göstərir. Faciənin xronikası Xocalı 1991-cı ilin oktyabrından blokadada idi. Oktyabrın 30-da avtomobil əlaqəsi kəsilmiş və yeganə nəqliyyat vasitəsi vertolyot qalmışdı. Xocalıya sonuncu vertolyot 1992-ci il yanvarın 28-də gəlmişdi. Şuşa şəhərinin səmasında mülki vertolyotun vurulması və nəticədə 40 nəfərin həlakından sonra isə bu əlaqə də kəsilmişdi. Yanvarın 2-dən şəhərə elektrik verilmirdi. Şəhər ancaq əhalinin qəhrəmanlığı və müdafiəçilərin cəsurluğu sayəsində yaşayır və müdafiə olunurdu. Şəhərin müdafiəsi əsasən atıcı silahlarla silahlanmış yerli özünümüdafiə dəstəsi, milis və Milli Ordunun döyüşçülərindən təşkil olunmuşdu. Fevralın ikinci yarısından başlayaraq Xocalı erməni silahlı dəstələrinin mühasirəsinə alınmışdı və hər gün toplardan, ağır texnikadan atəşlərə, erməni dəstələrinin həmlələrinə məruz qalırdı. Xocalıya hücuma hazırlıq fevralın 25-də axşam 366-cı alayın hərbi texnikasının döyüş mövqelərinə çıxması ilə başlanılmışdı. Şəhərə hücum toplardan, tanklardan, "Alazan" tipli zenit toplardan 2 saatlıq atəşdən sonra başlandı. Xocalıya üç istiqamətdən hücum aparıldığından əhali Əskəran istiqamətində qaçmağa məcbur olmuşdu. Tezliklə aydın olmuşdur ki, bu, məkrli hiylə imiş. Naxçevanik kəndi yaxınlığında əhalinin qarşısı erməni silahlı dəstələri tərəfindən kəsilmiş və onlar gülləborana tutulmuşlar. Qarlı aşırımlarda və meşələrdə zəifləmiş, taqətdən düşmüş insanların çox hissəsi məhz Əskəran-Naxçevanik düzündə erməni silahlı dəstələri tərəfindən xüsusi qəddarlıqla məhv edilmişdir. Bu hadisələr regiona İran İslam Respublikasının xarici işlər naziri Əli Əkbər Vilayətinin vasitəçilik missiyası ilə səfəri günlərinə təsadüf etmişdir. O, fevralın 25-də Azərbaycanın hakimiyyət rəhbərləri ilə görüşmüş və fevralın 27-də Qarabağa, sonra isə Ermənistana səfər planlaşdırırdı. Bununla əlaqədar olaraq tərəflərin razılığı ilə fevralın 27-dən martın 1-dək üçgünlük atəşkəs elan edilmişdi. Ermənilər ona məhəl qoymadılar və vədlərinə xilaf çıxdılar. Oxşar vəziyyət fevralın 12-də Avropada Təhlükəsizlik və Əməkdaşlıq Şurasının missiyasının vəziyyətlə tanışlıq və münaqişənin tənzimlənməsi məsələlərinin təhlili məqsədilə Qarabağa gəldiyi zaman da baş vermişdi. Missiya sonra Yerevana və Bakıya səfər etməli idi. Məhz fevralın 12-də erməni silahlı dəstələri tərəfindən Şuşanın Malıbəyli və Quşçular kəndləri qarət edilmiş və yandırılmışdır, təkcə Malıbəylidə 50 nəfər öldürülmüş, yaralanmış və əsir götürülmüşdür. Həmin günlərdə Azərbaycan qüvvələri Xocalı sakinlərinin köməyinə çata bilmədi, hətta meyitlərin götürülməsi belə mümkün olmadı. Bu zaman isə ermənilər vertolyotlarla, ağ geyimli xüsusi qruplarla meşələrdə gizlənmiş insanların axtarışını aparır, aşkar edilənləri əsir götürür, işgəncələrə məruz qoyurdular. Fevralın 28-də tərkibində yerli jurnalistlər də olan qrup 2 vertolyotla azərbaycanlıların həlak olduqları yerə çata bildilər. Gördükləri mənzərə hamını dəhşətə gətirdi - düzənlik cəsədlərlə dolu idi. İkinci vertolyotun havadan mühafizəsinə baxmayaraq, ermənilərin güclü atəşi altında ancaq 4 meyiti götürmək mümkün oldu. Martın 1-də yerli və xarici jurnalistlərin iştirakı ilə hadisə yerində daha da dəhşətli vəziyyət müşahidə olunmuşdur. Meyitlərin skalplarının götürülməsi, qulaqlarının və digər orqanlarının kəsilməsi, gözlərinin çıxardılması, ətrafların kəsilməsi, çoxsaylı bıçaq və güllə yaraları, ağır texnika ilə əzilmələr, yandırılma halları aşkar edilmişdir. Bu vəhşiliklər haqqında xarici mətbuatın yazdıqlarından: Krua l'Eveneman jurnalı (Paris), 25 fevral 1992-ci il: Ermənilər Xocalıya hücum etmişlər. Bütün dünya eybəcər hala salınmış meyitlərin şahidi oldu. Azərbaycanlılar minlərlə ölənlər barədə xəbər verirlər. Sandi Tayms qəzeti (London), 1 mart 1992-ci il: Erməni əsgərləri minlərlə ailəni məhv etmişlər. Faynenşl Tayms qəzeti (London), 9 mart 1992-ci il: Ermənilər Ağdama tərəf gedən dəstəni güllələmişlər. Azərbaycanlılar 1200-ə qədər cəsəd saymışlar. Livanlı kinooperator təsdiq etmişdir ki, onun ölkəsinin varlı daşnak icması Qarabağa silah və adam göndərir. Tayms qəzeti (London), 4 mart 1992-ci il: Çoxları eybəcər hala salınmışdır, körpə qızın ancaq başı qalmışdır. İzvestiya (Moskva), 4 mart 1992-ci il: Videokamera qulaqları kəsilmiş uşaqları göstərdi. Bir qadının sifətinin yarısı kəsilmişdir. Kişilərin skalpları götürülmüşdür. Faynenşl Tayms qəzeti (London), 14 mart 1992-ci il: General Polyakov bildirmişdir ki, 366-cı alayın 103 nəfər erməni hərbiçisi Dağlıq Qarabağda qalmışdır. Le Mond qəzeti (Paris), 14 mart 1992-ci il: Ağdamda olan xarici jurnalistlər Xocalıda öldürülmüş qadın və uşaqlar arasında skalpları götürülmüş, dırnaqları çıxardılmış 3 nəfəri görmüşlər. Bu azərbaycanlıların təbliğatı deyil, bu reallıqdır. İzvestiya (Moskva), 13 mart 1992-ci il: Mayor Leonid Kravets:Mən şəxsən təpədə yüzə yaxın meyit gördüm. Bir oğlanın başı yox idi. Hər tərəfdə xüsusi qəddarlıqla öldürülmüş qadın, uşaq, qocalar görünürdü. Valer aktuel jurnalı (Paris), 14 mart 1992-ci il: Bu "muxtar regionda" erməni silahlı dəstələri Yaxın Şərqdən çıxmışlarla birlikdə müasir texnikaya, o cümlədən vertolyotlara malikdirlər. ASALA-nın Suriya və Livanda hərbi düşərgələri və silah anbarları vardır. Ermənilər yüzdən artıq müsəlman kəndlərində qırğınlar törədərək Qarabağdakı azərbaycanlıları məhv etmişlər. R. Patrik, İngiltərənin "Fant men nyus" teleşirkətinin jurnalisti (hadisə yerində olmuşdur):Xocalıdakı vəhşiliklərə dünya ictimaiyyətinin gözündə heç nə ilə haqq qazandırmaq olmaz. "Memorial" hüquq-müdafiə mərkəzinin hesabatından: Xocalı 1991-ci ilin payızından erməni silahlı dəstələri tərəfindən əsasən blokadaya alınmışdı, Dağlıq Qarabağdan daxili qoşunlar çıxarılandan sonra isə tam blokadada idi. 1992-ci ilin yanvarından Xocalıya elektrik enerjisi verilmirdi. Əhalinin bir hissəsi şəhəri tərk etmişdi, ancaq Xocalı İcra hakimiyyətinin başçısı E.Məmmədovun təkidli müraciətlərinə baxmayaraq dinc əhalinin tam evakuasiyası olunmamışdı. 1992-ci il fevralın 25-də Xocalıya erməni silahlı dəstələrinin hücumu başlandı. Hücumun iştirakçıları Hücumda zirehli texnikanın- zirehli maşınların, piyadaların döyüş maşınlarının və tankların dəstəyi ilə Artsaxın Milli Azadlıq Ordusunun (AMAO) hissələri iştirak edirdi. Sovet Ordusunun 366-cı alayının hərbiçilərinin iştirakı Təqribən bütün Xocalı qaçqınlarının söylədiklərinə görə, şəhərə hücumda 366-cı alayının hərbiçiləri iştirak edirdi, hətta onlardan bəziləri şəhərə də girmişdilər. Hücumun gedişatı Xocalı fevralın 25-də saat 23-dən toplardan atəşə tutulmağa başlanmışdır. İlk növbədə yaşayış massivində yerləşən kazarma və müdafiə nöqtələri dağıdılmışdı. Piyada hissələr şəhərə fevralın 26-ı saat 1-4 arası girmişdir. Sonuncu müdafiə nöqtəsi saat 7-də məhv edilmişdir. Şəhərin gülləboranı nəticəsində dinc əhalinin müəyyənləşdirilməmiş miqdarda əmlakı dağılmışdır. Əhalinin çıxması üçün azad dəhliz Ağdam və Bakıda Memorialın müşahidəçiləri Xocalıya hücum zamanı şəhəri tərk etmiş 60 nəfərlə sorğu-sual etmişlər. Soruşulanlardan ancaq biri söyləmişdir ki, dəhliz barədə məlumatı olmuşdur. Azad dəhlizlə qaçan əhali Azərbaycanın Ağdam rayonuna qovuşan ərazidə gülləyə tutulmuşdur və nəticədə çoxlu sayda insan həlak olmuşdur. Şəhərdə qalmış əhalinin müqəddəratı Şəhər erməni silahlı dəstələri tərəfindən zəbt ediləndə orada 300 dinc əhali, o cümlədən 86 məshəti-türkü qalmışdı. Hər iki tərəfdən alınmış məlumata əsasən, 1992-ci il martın 3-nə Azərbaycan tərəfinə 700-dən artıq şəhərdə və Ağdam yolunda əsir götürülmüş Xocalı sakini təhvil verilmişdir. Onların əsas hissəsini qadınlar və uşaqlar təşkil edirdi. Əsir düşmüş əhali və Xocalı müdafiəçilərinin saxlanılma şəraiti Müvəqqəti saxlanılma təcridxanasının rəisi mayor Xaçaturyan hətta bir neçə dəqiqəlik təklikdə danışmağa icazə vermədi. Təsadüfən bir dəfə belə söhbət etmək mümkün oldu. Xocalı sakinlərinin əmlakı Şəhərdən qaçan Xocalı sakinləri hətta zəruri əşyaları belə götürə bilməmişdilər. Erməni silahlı qüvvələrinin Xocalıdan çıxardıqları sakinlər də əmlaklarından heç nə götürməmişdilər. Memorialın müşahidəçiləri şəhərdə azğın, heç nə ilə qarşısı alınmayan soyğunçuluğun şahidi olmuşlar. Şəhərdə qalan əmlak Stepanakert və yaxınlıqdakı yaşayış məntəqələrinin əhalisi tərəfindən daşınırdı. Çox evlərin darvazalarında onların yeni sahiblərinin adları yazılmışdır. Alınmış məlumatların qiymətləndirilməsi Xocalının zəbt olunması üzrə həyata keçirilmiş hərbi əməliyyat zamanı şəhərin dinc əhalisinə qarçı kütləvi zorakılıq törədilmişdir. Azad dəhliz barədə məlumat Xocalının əhalisinin çoxuna çatdırılmamışdır. Azad dəhliz və onun yaxınlığındakı ərazidə dinc əhalinin kütləvi qırğınına heç bir cəhdlə haqq qazandırmaq olmaz. Xocalıya hücumda Müstəqil Dövlətlər Birliyinin ordusuna məxsus olan 366-cı motoatıcı alayın hərbiçiləri iştirak etmişdir. Memorial Hüquq-müdafiə Mərkəzi təsdiq edir ki, Xocalıya hücum zamanı erməni silahlı dəstələrinin dinc əhaliyə qarşı hərəkətləri Cenevrə konvensiyasına, həmçinin Ümumdünya İnsan Haqları Bəyannaməsinin (BMT-nin Baş Assambleyası 10.12.1948-ci ildə qəbul etmişdir) aşağıdakı maddələrinə kobud qaydada ziddir: Maddə 2. Hər bir şəxs dilindən, dinindən, milliyyətindən və digər səbəbdən, fərq qoyulmadan bu Bəyannamədə təsbit olunmuş bütün hüquq və azadlıqlara malik olmalıdır. Maddə 3. Hər kəsin yaşamaq, azadlıq və şəxsi toxunulmazlıq hüququ vardır. Maddə 5. İnsan ləyaqətini alçaldan, insaniyyətlikdən kənar və qəddar hərəkətlər qadağandır. Maddə 9. Özbaşına həbslər, saxlanılmalar və ya qovulmalar qadağandır. Maddə 17. Hər bir insanın əmlaka malik olma hüququ vardır və insanın əmlakdan özbaşına məhrum edilməsi qadağandır. Silahlı dəstələrin hərəkətləri Fövqəladə vəziyyətlərdə və hərbi münaqişələr zamanı qadınların və uşaqların müdafiəsi Bəyannaməsinə (BMT-nin Baş Assambleyası 14.12.19748-cü ildə qəbul etmişdir) kobud qaydada ziddir. 366-cı alay Xocalı soyqırımında 366-cı alayın rolunu xüsusi qeyd etmək lazımdır. Bu alay Şuşa və Xocalının, Azərbaycanın kəndlərinin atəşə tutulmasında dəfələrlə iştirak etmişdir. Alaydan qaçmış hərbiçilərin ifadələri bu faktları sübut edir və hərbi hissənin şəxsi heyətinin mənəvi durumu və münasibətləri haqqında təsəvvür yaradır. 366-cı alayın təcili surətdə Xankəndidən çıxarılması da bu alayın Xocalı hadisələrində iştirakını sübut edir. Hərbi hissənin komanda heyətinin mənəviyyatsızlığı o həddə çatmışdır ki, guya əhalinin müqaviməti ilə rastlaşdıqlarına görə alayın sərbəst çıxarılmasını təmin edə bilmədilər. Bu məqsədlə Gəncədə yerləşən desant diviziyasının qüvvələri cəlb edilməli oldu. Ancaq bu qüvvələr gələnədək alayın 103 nəfəri, əsasən ermənilərdən ibarət olan və qırğında iştirak etmiş hərbiçı əmrə tabe olmaqdan boyun qaçıraraq Qarabağda qaldılar. Alayın komandanlığının cinayət sövdələşməsi və alayın çıxarılmasına məsul olan digər şəxslərin məsuliyyətsizliyi nəticəsində hərbi texnikanın bir hissəsi, o cümlədən zirehli texnika ermənilərə təhvil verildi. Beləliklə də gələcəkdə Azərbaycana qarşı cinayətlərin törədilməsi, separatçılıq hərəkətlərinin davam etdirilməsinə rəvac verildi. Bunun özü də Xocalı soyqırımında birbaşa iştirakın sübutudur! Erməni silahlı dəstələri və 366-cı motoatıcı alayın şəxsi heyəti Azərbaycanın yaşayış məntəqələrinin atəşə tutulmasında iştirak etmiş üzvləri Xocalı şəhərində törədilmiş vandalizmin əsas cinayətkarlarıdır. Xocalı soyqırımında iştirak etmiş ermənilərin və onların köməkçilərinin hərəkətləri insan haqlarının kobud pozulması, beynəlxalq hüquqi aktlara - Cenevrə konvensiyası, Ümumdünya İnsan Haqları Bəyannaməsi, Vətəndaş və siyasi hüquqlar barədə Beynəlxaq Saziş, Fövqəladə vəziyyətlərdə və hərbi münaqişələr zamanı qadınların və uşaqların müdafiəsi Bəyannaməsinə həyasızcasına məhəl qoyulmamasıdır. Bu faciədə həmçinin, Azərbaycanın o vaxtkı siyasi və hərbi rəhbərliyi də günahkardır. Ayaz Mütəllibov Azərbaycanın Prezidenti və Ali Baş Komandanı olaraq ölkənin ərazi bütövlüyünün, təhlükəsizliyininn və onun vətəndaşlarının mühafizəsinin təminatçısı kimi Qarabağda,o cümlədən Xocalıda baş verən hadisələrin qarşısının alınması üçün zəruri olan tədbirləri görməmişdir. Ölkənin ali vəzifəli şəxsi kimi Konstitusiya qaydasının, ərazi bütövlüyünün, insanların hüquq və azadlıqlarının müdafiəsini təmin edə bilmədi. Onlar hətta qırğın baş verəndən sonra, xalqın qəzəbindən qorxaraq acı həqiqəti bilməkdən çəkindilər və erməni silahlı cinayətkarlarının törətdikləri azğınlıqların həqiqi miqyası barədə məlumatlar gizlədildi. Tarix unutmayacaqdır Azərbaycan Milli Məclisi (Parlamenti) hər il fevralın 26-nı "Xocalı soyqırımı günü" elan etmişdir. Hər il fevralın 26-da saat 17.00-da Azərbaycan xalqı Xocalı soyqırımının qurbanlarının xatirəsini yad edir. Doğma yurdlarından didərgin düşmüş və Azərbaycanın 48 rayonuna səpələnmiş Xocalı sakinləri Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin ədalətli həlli, Ermənistanın Azərbaycana qarşı təcavüzünün dəf edilməsi, ölkənin ərazi bütövlüyünün bərpa edilməsi ümidi ilə yaşayırlar. Onlar dünya xalqlarına, dövlətlərinə, beynəlxalq təşkilatlara haqq-ədaləti və həqiqəti müdafiə etmək, Xocalıda törədilmiş terrorizm, etnik təmizləmə faktlarını pisləmək barədə müraciətlər edirlər. Xocalı soyqırımının günahkarları, təşkilatçıları və icraçıları layiqli cəzalarına çatmalıdırlar. Cinayət cəzasız qala bilməz. Təəssüf ki, XX əsrdə soyqırım və etnik təmizləmə hadisələri baş vermiş tarixi səhifələr olmuşdur. Xocalı faciəsi onların sırasında ən dəhşətlilərinə aiddir. Hal-hazırda bu hadisələrdə hər hansı şəkildə iştirakı olmuş şəxslər hələlik öz vicdanları qarşısında cavabdehdirlər, ancaq vaxt gələcək və onlar tarixin məhkəməsi qarşısında cavab verməli olacaqlar. Tarix heç nəyi unutmur. Xocalı soyqırımı qurbanlarının siyahısı 1.Abbasova Məryəm Məşədi qızı (1932-1992) itkin 2.Abışova Çinarə Nazim qızı (1982-1992) itkin 3.Ağayev Allahverdi Səttar oğlu (1982-1992) itkin 4.Ağayev Vüsal Səttar oğlu (1982-1992) 5.Ağayarova Sevinc İsa qızı 7 yaş 6.Ağayarov Nəbi İsa oğlu 11 yaş 7.Ağayarov Roman İsa oğlu 6 yaş 8.Allahverdiyev Mahir Novruz oğlu (1975-1992) itkin 9.Allahverdiyev Mumuş ... oğlu 54 yaş 10.Allahverdiyeva Kifayət ... qızı (?-1992) 11.Allahverdiyev Bəhram Mumuş oğlu 17 yaş 12.Cabbarov Azad Pirqulu oğlu (?-1992) itkin 13.Cəbrayılova Səmayə Sarı qızı (1950-1992) qətl 14.Cəfərov Samir Tacir oğlu 5 yaş itkin 15.Cəfərov Nüsrət (Anar) Fazil oğlu 17 yaş itkin 16.Çobanova Nəzakət Tapdıq qızı 8 yaş 17.Əliyev Elçin Firdovsi oğlu 10 yaş itkin 18.Əliyev Elgiz Firdovsi oğlu 8 yaş itkin 19.Əliyev Elşən Əbil oğlu 5 yaş 20.Əliyev Səbuhi Cahangir oğlu 11 yaş itkin 21.Əliyev Səlim Cahangir oğlu 5 yaş itkin 22.Əliyev Ülfət İman oğlu (1972-1992) 23.Əliyeva Sürəyya Bayram qızı (1934-1992) 24.Əliyeva Sürəyya Behbud qızı (1933-1992) 25.Əliyeva Səhər Çərkəz qızı (1932-1992) 26.Əliyeva Xavər Yusif qızı (1928-1992) 27.Əliyeva Çiçək Ələsgər qızı (1931-1992) 28.Əliyeva Heyran Mürşüd qızı (1962-1992) 29.Əliyeva Yeganə Məhərrəm qızı 1.5 yaş 30.Əliməmmədov Namiq Şahmalı oğlu (?-1992) 31.Əliməmmədov Faiq Şahmalı oğlu (?-1992) 32.Ələkbərov Səxavət Təvəkkül oğlu 9 yaş 33.Ələkbərov Təvəkkül Ələkbər oğlu (?-1992) 34.Ələkbərov Əsgər Qurban oğlu (?-1992) 35.Ələkbərova Zeynəb Cümşüd qızı (?-1992) 36.Ələsgərov Vahid Rəşid oğlu (?-1992) 37.Ələsgərov Məzahir Məhərrəm oğlu (1969-1992) 38.Əsgərov Eldar Nizami oğlu (1986-1992) 39.Əsgərov Nizami Nizami oğlu (1960-1992) 40.Əsgərov Xəzani Kərəm oğlu (1962-1992) 41.Əsədov Yalçın Asif oğlu (1957-1992) 42.Əhmədzadə Şahin Əyyub oğlu (1957-1992) 43.Əhmədov Vaqif İslam oğlu (1957-1992) 44.Əhmədov Eldar Nayıb oğlu (1945-1992) 45.Əhmədov İbrahim Səfər oğlu (1958-1992) 46.Əhmədov Yelmar Nayıb oğlu (1963-1992) 47.Əhmədov Natiq İlyas oğlu (1968-1992) 48.Əhmədov Natiq Kəriş oğlu (1967-1992) 49.Əhmədov Rəfail Nayıb oğlu (1948-1992) 50.Əhmədov Həsən Hümbət oğlu (1948-1992) 51.Əhmədova Durna Salman qızı (1922-1992) itkin 52.Əhmədova Zibeydə Bədəl qızı (1928-1992) 53.Əhmədova Sərvinaz Muxtar qızı (1900-1992) 92 yaş 54.Əmirov Təvəkkül Baxış oğlu (1954-1992) qətl 55.Əmirova Raya Qabil qızı (1959-1992) qətl 56.Əmirova Xəzəngül Təvəkkül qızı (?-1992) 57.Əmirova Yeganə Təvəkkül qızı 6 || (1986-1992) qətl 58.Əmirova Raya Qabil qızı 1959-1992) 59.Əzimov Natiq Abbasqulu oğlu 6 (1986-1992) şəhid 60.Əzimov Həsənbala Şahmar oğlu (1935-1992) qətl 61.Əzimova Pərvanə Hüseyn qızı (1947-1992) qətl 62.Fərzəliyev Qədim Fərzəli oğlu (1933-1992) 63.Hacıyev Əlif Lətif oğlu (1953-1992) 64.Hacıyev Tahir Hacı oğlu 1957 itkin 65.Hüseynov Tofiq Mirsiyab oğlu || 38 (1954-1992) 66.Həsənov Elgün Nazim oğlu || 4 yaş 67.Həsənova Aygün Nazim qızı || 1.5 yaş 68.Səlim Kərim oğlu (1963-1992) qətl 69.Hümbətov Talış İsgəndər oğlu (1931-1992) itkin 70.Hüseynov Hüseyn İsmayıl оğlu (1934-1992) itkin 71.Hüseynov Zöhrab Hüseyn оğlu (1973-1992) itkin 72.Hüseynova Maral Kamil qızı || 6 yaş 73.Hüseynov Hüseyn Fərəc оğlu || ? || || şəhid 74.Hüseynov Rəşid Hüseyn оğlu || 28 (03.10.1963-1992) şəhid 75.Hüseynov Məhsəl Elxan oğlu || 3 aylıq || || itkin 76.Hüseynov Rəcəf Elxan oğlu || 5 yaş itkin 77.Hüseynova Əzizə Alış qızı (1950-1992) itkin 78.Hüseynova Xoşbəxt Hüseyn qızı (1963-1992) itkin 79.Hüseynova Səbinə Elxan qızı || 4 yaş itkin 80.Hüseynova Nəsibə Hüseyn qızı (1980-1992) 10 yaş itkin 81.Hüseynova Süsən Hüseyn qızı (1971-1992) itkin 82.Hüseynova Mehriban Allahverdi qızı (?-1992) itkin 83.Hüseynova Zinət Yunis qızı (?-1992) 84.Rüstəmov Füzuli Salah oğlu 26 (1965-1992) 85.Xəlilova Lalə Tahir qızı || 4 || 86.Qasımova Rəsmiyyə Ağa qızı || 11 yaş itkin 87.Qənbərov Emin Səfər oğlu || 6 yaş 88.Qənbərov Səfər Qarsalan oğlu || 31 yaş 88.Qənbərova Esmira Səfər qızı || 7 yaş 89.Qənbərova Mətanət Hacı qızı || 25 yaş 90.Qənbərova Validə Boran qızı || 51 yaş 91.Quliyev Aqil Sahib oğlu (1963-1992) 92.Quliyev Əkbər Zəkara oğlu || 30 yaş 93.Quliyev Mikayıl Zahid oğlu (1965) itkin 94.Quliyev Samir Taleh oğlu || 2 yaş 95.Quliyev Şükür Qaryağdı oğlu || 7 yaş itkin 96.Quliyev Tahir Soltan oğlu || 36 yaş 97.Quliyev Taleh Zəkara oğlu || 25 yaş 98.Quliyev Vüqar Zahid oğlu (1975) qətl 99.Quliyev Zakir Lətif oğlu || 27 yaş 100.Quliyev Zəkara Qəmiş oğlu || 60 yaş 101.Quliyeva Nuranə Qaryağdı qızı || 13 yaş itkin 102.Quliyeva Pərvanə Qaryağdı qızı || 13 yaş 103.Quliyeva Rəvanə Qaryağdı qızı || 16 yaş itkin 104.Quliyeva Sara Hüseyn qızı || 37 yaş 105.Quliyeva Sevinc Əkbər qızı || 7 yaş 106.Quliyeva Şura Şəmil qızı || 56 yaş 107.Quliyeva Zəhra Lətif qızı || 24 yaş 108.Mahmudov Əhliman Behbud oğlu (1941-1992) şəhid 109.Mahmudova Roza Səfər qızı (1930-1992) şəhid 110.Mehdiyeva Aysel Murad qızı || 5 (1987-1992) şəhid 111.Mehdiyeva Gülmirə Murad qızı || 2 (1989-1992) şəhid 112.Mehralıyeva Gülzar Gülalı qızı itkin 113.Mehrəliyev Orxan Əli oğlu (1971-1992) şəhid 114.Məhərrəmov Vaqif Cəmil oğlu (1951-1992) itkin 115.Məhərrəmova Bəsirə Vəli qızı (1956-1992) şəhid 116.Məhərrəmova Nazlı Vəli qızı (1953-1992) itkin 117.Məmişov Şahin Talış oğlu (1959-1992) əsir, itkin 118.Məmişov Talış Hüseyn oğlu (1921-1992) şəhid 119.Məmmədov Arif İbad oğlu (26.02.1956-1992) şəhid 120.Məmmədov Məmməd Qədir oğlu (1935-1992) 121.Məmmədov Məmməd Rəhim oğlu (1945-1992) 122.Məmmədov Möhlət Məmməd oğlu || 15 (1977-1992) itkin 123.Məmmədov Ramil Cəlal oğlu (1951-1992) şəhid 124.Məmmədov Rasif Salman oğlu (1967-1992) şəhid 125.Məmmədov Razmik Suren oğlu (1965-1992) 126.Məmmədov Saday Süleyman oğlu (1936-1992) itkin 127.Məmmədov Səfəralı Mehdi oğlu (1918-1992) qətl 128.Məmmədov Söhbət Məmməd oğlu (1976-1992) itkin 129.Məmmədov Talış İmran oğlu (1934-1992) itkin 130.Məmmədov Vaqif Şəmil oğlu (1951-1992) 131.Məmmədov Vaqif Şükür oğlu (1940-1992) 132.Məmmədov Vasif Salman oğlu (1965-1992) şəhid 133.Məmmədov Yaşa Yusif oğlu (18.06.1956-1992) 134.Məmmədov Zahir Ramiz oğlu (1975-1992) 135.Məmmədova Afilə İbrahim qızı (1949-1992) itkin 136.Məmmədova Güllü Abdal qızı || || (1925-1992) 137.Məmmədova Lətifə Eybəd qızı (1958-1992) itkin 138.Məmmədova Məleykə Atəş qızı (1938-1992) itkin 139.Məmmədova Səltənət Zülal qızı || || (1931-1992) itkin 140.Məmmədova Şövkət Eybəd qızı || || (1963-1992) itkin 141.Muradov Elşən Kazım oğlu || 21 yaş 142.Muradov Gündüz Kazım oğlu || 31 yaş 143.Muradova Ayşən Zöhrab qızı || 1 yaş 144.Mustafayev Rza Bəşir oğlu || 44 yaş 145.Mustafayev Vidadi Şafa oğlu || 29 yaş 146.Mustafayeva Yaxşı Mehdiqulu qızı (1900-1992) itkin 147.Nəbiyeva Maral Kamil qızı || 8 || 148.Nağıyeva Sara Ramiz qızı || || (1969-1992) şəhid 149.Nəbiyeva Səkinə Nabahalı qızı || 62 || || 150.Nəbiyev Həsən Qaraş oğlu || 62 || || 151.Nəcəfov Şiraslan Məmiş oğlu || 40 || || 152.Nəsibov Ramiz Sarı oğlu || 28 || || 153.Nəsirova Tatyana Dmitriyevna || 40 || || 154.Nəzərli Hikmət Baba oğlu || 26 (1966-1992) itkin 155.Nuriyev Hafiz Yusif oğlu || 30 || || 156.Nurməmmədova Pakizə İslam qızı || 66 || || 157.Novruzov Ələsgər Xanlar oğlu || 42 (1949-1992) 158.Novruzova Adilə Məhəmməd qızı || 55 || || 159.Novruzova Rahilə Novruz qızı || 17 || || 160.Nişanə Xocalı Murad qızı || 2 || || 161.Orucov Fazil Ənvər oğlu (1961) şəhid 162.Orucov Telman Ənvər oğlu (1957) şəhid 163.Orucova Xəyalə Telman qızı (1986) 6 yaş şəhid 164Orucova Natəvan Nəbi qızı 2 yaş 165.Salahov Məhəmməd Əbdül oğlu (1931) qətl 166.Salahova Zəhra .... qızı (?) qətl 167.Səfərov Mübariz Əsəd oğlu (?-1992) 168.Səfərov Orduxan Aydın oğlu (1961-1992) 169.Səfərov Osman Aydın oğlu (1964-1992) 170.Səfərov Şahverdi Bəhlul oğlu (1956-1992) 171.Səfərova Pəri Muxtar qızı (1930-1992) qətl 172.Səfiyev Elxan Nəsib oğlu (1961-1992) 173.Səfiyev Sərvan Elxan oğlu (1991-1992) 1 yaş 174.Səfiyeva Gözəl Vəli qızı (1923-1992) 175.Səlimov Araz Bahadır oğlu (1960-1992) 176.Səlimov Bahadır .... oğlu (?-1992) 177.Səlimov Fəxrəddin Bahadur oğlu (1958-1992) 178.Səlimov Xəzər Səyavuş oğlu (1974-1992) 179.Səlimov Tofiq Seydi oğlu (1968-1992) 180.Səlimova Adilə Allahverdi qızı (1930-1992) 181.Səlimova Tamilə Ağamalı qızı (1936-1992) itkin 182.Səmədov Gündüz Hidayət oğlu (1957-1992) 183.Səmədov Həmid Bəylər oğlu (1958-1992) 184.Səmədov Taryel Bəylər oğlu (1964-1992) 185.Süleymanova Nübar Lələkişi qızı (1953) qətl 186.Şahverdiyev Vüqar Mamed oğlu (1973-1992) 187.Şahverənov Məhərrəm Codar oğlu (1930-1992) 188.Şahmuradov Mübariz Alıhüseyn oğlu (1952-1992) 189.Şahmuradov Namiq Əmirxan oğlu (1965-1992) 190.Şahmuradov Natiq Əmirxan oğlu (1965-1992) 191.Şahmuradov Nemət Musa oğlu (1962-1992) 192.Şirinov Elşən Eldar oğlu (1965-1992) 193.Şirinov ..... Elşən oğlu || 6 aylıq || 1991-1992) 194.Şirinov Vaqif Rəsul oğlu (1968-1992) 195.Şükürov Akif Rəsul oğlu (1965-1992) 196.Şükürov Vəkil İspəndiyar oğlu (1947-1992) 197.Şükürov Tofiq Zakir oğlu (1964-1992) 198.Şükürova Əntiqə İspəndiyar qızı (1934-1992) 199.Şükürova Əntiqə Vaqif qızı || 1 || || 200.Talıbov Rəhim Xudaverdi oğlu (1908-1992) 201.Usubov Elşad Kamran oğlu (1974-1992) 202.Usubov Zakir Kamran oğlu (1965-1992) 203.Usubov Səyavuş Ramiz oğlu (1971-1992) 204.Usubov Əlyar Kamran oğlu (1967-1992) 205.Usubova Şərqiyə Usub qızı (1948-1992) 206.Vəliyev Ağasəf Zakir oğlu (1986-1992) 207.Vəliyev Əli İman oğlu (1962-1992) 208.Vəliyev Firdovsi Fazil oğlu (1966-1992) 209.Vəliyeva Güldanə Zakir qızı (1989-1992) 210.Vəliyeva Nazilə Kamil qızı (1966-1992) qətl 211.Yusifov Elzamin Yusif oğlu (1972-1992) 212.Yusifov Həmid Məhəddin oğlu (1962-1992) 213.Yusifova Nətavan Pənah qızı (1988-1992) 214.Zamanov Novruz Qulu oğlu (1936-1992) itkin 215.Zeynalov Eldar Aslan oğlu (1963-1992) 216.Zeynalov Məmməd Mikayıl oğlu (1948-1992) 217.Zeynalov Məcnun Zaman oğlu (1969-1992) 218.Zeynalov Nadir Aslan oğlu (1968-1992) 219.Zeynalov Osman Bahadur oğlu (1959-1992) 220.Zeynalov Tahir Bahadur oğlu (1963-1992) 221.Zeynalov Tofiq Aslan oğlu (1959-1992) 222.Zeynalova Aynurə Tofiq qızı (1986-1992) 6 yaş

Göygöl gəzintimiz

27 iyun 2017-ci il tarixində müəllimlərvə sinif yoldaşlarımızla birlikdə Göygöl  gölünə gəzintiyə getdik. 

1139-cu ildə Gəncədə baş vermiş zəlzələ nəticəsində Kəpəz dağının bir hissəsi uçaraq Ağsu çayının qarşısını kəsib. Nəticədə şəffaf suyu olan Göygöl yaranmışdır.

Göygöl ərazisində ümumilikdə 19 göl var. Bunlardan 7-si böyük göllər sırasına daxildir.

• Dəniz səviyyəsindən 1556 metr yüksəkliyində yerləşir.
• Uzunluğu 2800 metrdir.
• Eni 800 metrdən 1000 metrə qədərdir.
• Dərinliyi 96 metrdir.
• Gölün görünmə qabiliyyəti 8-10 metrdir.

Göygölün faunası olduqca zəngindir. Göldə qorunmaqda olan forel balıqları yaşayır. O, Azərbaycanın digər çay forellərindən xeyli fərqlənir. Öz mənşəyi etibarilə Göygöl foreli çay forelindən əmələ gəlmişdir. Onların əmələgəlmə tarixi Göy-gölün yaranma tarixi ilə bağlıdır. Zəlzələ zamanı gölün ərazisində qalan çay forelləri uzun illər ərzində tədricən göl forelinə çevrilmiş, artıb çoxalmış və zəmanəmizə qədər gəlib çatmışdir. Göygöl Azərbaycanın ən dərin gölüdür.

GöyGöl Dövlət Təbiət Qoruğunun ərazisində yerləşir.

Göygöl Dövlət Təbiət Qoruğu 1925-ci ildə Azərbaycanda yaradılmış ilk qoruqdur. Göygöl və onun ətrafının meşə landşaftı öz təbiət zənginliyi və füsunkarlığı ilə dünyada məşhurdur.

Göygöl dövlət təbiət qoruğu Göygöl rayonu ərazisində yerləşir. Ərazisi 6732 hektardır. Ərazisində 423 növ ağac və kol, dərman bitkiləri var. Ərazidə Qafqaz maralı. ayı, çöl qabanı, dağ keçisi, canavar, tülkü, çaqqal, porsuq, oxatan kirpi, çöl pişiyi, vaşaq var.